ما هر سال به خصوص در فصل پاییز و زمستان  اغلب چندباری دچار سرماخوردگی می‌شویم و علایمی مانند گرفتگی بینی یا فین فین کردن و آب‌ریزش بینی و سرفه را تجربه می‌کنیم. گاهی این علایم را سرماخوردگی و گاهی انفلوانزا می‌نامیم. اما این دو چه فرقی با هم دارند؟

سرماخوردگی و انفلوانزا هر دو عفونتی ویروسی هستند.  ویروس‌ها تنها قادرند که در درون سلول‌های بدن موجودات دیگر زندگی کنند. یک تفاوت میان انفلوانزا و سرماخوردگی، نوع ویروس‌هایی است که آنها را پدید می‌آورند. انفلوانزا به وسیله‌ی ویروس انفلوانزا به وجود می‌آید. سرماخوردگی که قسمت‌ها مختلف دستگاه تنفسی فوقانی (بینی، گلو ) را درگیر می‌کند، می‌تواند به وسیله‌ی بیش از دویست نوع ویروس مختلف ایجاد شود. البته این دویست نوع شناخته شده هستند و ممکن است ویروس‌های ناشناخته‌ی بیشتری نیز در کار باشند!

در نیمی از موارد علت سرماخوردگی مشخص نمی‌شود و در حدود 40 درصد مواردِ آن به وسیله‌ی ویروسی به نام رینوویروس ایجاد می‌شود. واکنش بدن به ویروس‌انفلوانزا با واکنش آن به دیگر ویروس‌ها؛ بسیار متفاوت است. نوع ویروس مشخص می‌کند که چه علایمی و با چه شدتی رخ دهند. شناخت ویروس‌ها به پزشک در مورد طرز پیشگیری و درمان بسیار کمک می‌کند. بسیاری از ویروس‌های سرماخوردگی قابل کشت در آزمایشگاه نیستند و در نتیجه‌ مطالعه‌ی آنها دشوار است.

به هرحال مهم این است که مردم بدانند، ویروس‌ها عامل هم انفلوانزا و هم سرماخوردگی هستند. این مسئله در پیشگیری و درمان این بیماری‌ها بسیار مهم است. به طور مثال مشخص می‌شود که چرا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان سرماخوردگی یا انفلوانزای فرد بی‌اثر هستند. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط بر باکتری‌ها اثر دارند و نه بر ویروس‌ها!

انفلوانزای گوارشی !
مردم گاهی علایم گوارشی مانند تهوع و استفراغ یا حتی اسهال را به انفلوانزا نسبت می‌دهند، در حالیکه ویروس انفلوانزا نمی‌تواند فقط علایم گوارشی ایجاد کند. گاهی ممکن است در کنار علایم معمول انفلوانزا علایم گوارشی هم وجود داشته باشد. ولی این مسئله بیشتر در کودکان رخ می‌دهد ونه در بزرگسالان.

علایم سرماخوردگی و انفلوانزا چیست؟
بسیاری از علایم سرماخوردگی و انفلوانزا به هم شبیه هستند، اما بین آنها افتراق‌هایی وجود دارد.

علایم مشترک سرماخوردگی و انفلوانزا
- گرفتگی بینی یا آبریزش بینی
- احتقان سینوس‌ها
- عطسه
- زخم گلو

علایم زیر نیز در سرماخوردگی و انفلوانزا مشترک هستند ولی در انفلوانزا بیشتر دیده می‌شوند:
- تب
- احساس خستگی در اندام‌ها
- درد عضلات
- سرفه
- سردرد

نشانه‌ی مهم انفلوانزا شروع سریع علایم است. اغلب فرد می گوید که انگار ناگهان یک تن آجر بر رویش ریخته است! به بیانی دیگر اغلب فرد دقیقاً می‌تواند مشخص کند که از چه زمانی احساس بیماریش شروع شده است. انفلوانزا می‌تواند 24 ساعت تا یک هفته یا بیشتر طول بکشد، اما اغلب برای 4 تا 5 روز ادامه دارد.

معمولاً علایم سرماخوردگی حدود یک هفته طول می‌کشد و اغلب در روزهای دوم تا چهارم بدتر می‌شود. شما می‌توانید در 24 تا 48 ساعت اولی که به عفونت مبتلا شده اید، بیماری را به دیگران انتقال دهید. معمولاً علایم بیماری 2 تا 3 روز پس از آنکه ویروس وارد بدن‌تان می‌شود، خودشان را نشان می‌دهند؛ بنابراین درست در زمانی که شما بیشترین امکان سرایت بیماری به دیگران را دارید، حتی نمی‌دانید که بیمار هستید! شما می‌توانید همچنان تا زمانی که علامت‌دار هستید، بیماری را به دیگران انتقال دهید. در مورد انفلوانزا شما از یک روز قبل از بروز علایم تا پنجمین روزی که علامت‌دار هستید، می‌توانید ویروس انفلوانزا را منتشر نمایید.

در یک‌چهارم افراد علایمی پایدار می‌مانند؛ مانند سرفه‌های آزارندهای که برای چند هفته باقی‌ می‌مانند. تعداد کمی از افراد هم در حین سرماخوردگی یا انفلوانزا به بیماری‌های دیگری مبتلا می‌شوند مانند عفونت‌های باکتریایی یا عفونت گوش میانی، سینوزیت، برونشیت یا تشدید آســــم. این بیماری‌ها ممکن است از ابتدای سرماخوردگی وجود داشته باشند و با کم رنگ شدن علایم سرماخوردگی خود را بیشتر نشان دهند یا اینکه پس از آنکه تمام علایم از بین رفتند، بروز کند.

این سرماخوردگی‌ است یا انفلوانزا ؟
همین که در ابتدا احساس می‌کنید بیمار شده‌اید، مشکل است که بتوانید تشخیص دهید که یک سرماخوردگی بد دارید یا دچار انفلوانزا شده‌اید. فهرست زیر می‌تواند کمک کننده باشد:

درمان سرماخوردگی چیست؟
اگرچه درمان‌های پزشکی می‌توانند علایم سرماخوردگی را تخفیف و بهبود بخشند ولی نمی‌توانند آن را علاج کرده یا از بروز آن پیشگیری یا حتی دوره‌ی آن را کوتاه‌تر کنند.
√ مایعات فراوان بنوشید.
√ به خوبی استراحت کنید.
√ به این منظور که تا جایی‌که ممکن است راحت باشید، با استفاده از داروها علایم خود را تخفیف دهید.
√ غرغره کردن محلول آب گرم و نمک، می‌تواند سبب التیام آزردگی گلو شود.
√ بخور گرم و نفس کشیدن در بخار گرم می‌تواند به طور موقت سبب بهبودی احتقان بینی شود.

داروهایی که تحت عنوان ضداحتقان‌ها، بدون نسخه در داروخانه در دسترس ‌هستند، می‌توانند با کاهش ترشح بینی و با کاهش احتقان به بهتر شدن وضعیت شما، کمک کنند. اگر سرفه به وسیله‌ی وجود ترشحات در حلق باشد، این داروها (ضداحتقان‌ = Decongestive ) به کاهش سرفه نیز کمک می‌کنند.

آنتی‌هیستامین‌ها ممکن است به بهبود آبریزش بینی کمک کنند ولی باید با احتیاط مصرف شوند. برخی از آنها سبب خواب‌آلودگی می‌شوند.
ثابت نشده که مصرف داروهای بدون‌نسخه‌ای که تحت عنوان داروهای ضـــــــد سرفه‌ نامیده می‌شوند؛ سودی داشته باشد، آما برخی افراد احساس می‌کنند که این داروها کمک شان می‌کند.
مهم است که به خاطر بسپارید که آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان سرماخوردگی کاربردی ندارند و حتی نمی‌توانند دوره‌ی آن را کوتاه‌تر کنند.
ویتامین C ؛ برخی مردم تصور می‌کنند که مصرف ویتامین‌ C می‌تواند سبب کاهش دوره‌ی سرماخوردگی و تخفیف علایم آن شود. اما واقعیت آن است که در مجموع تحقیقات انجام شده، نتوانسته‌اند این مطلب را ثابت کنند. به عبارتی مطالعات زیادی در این باره انجام شده؛ اما نتایج این مطالعات آنقدری کافی نیست که به افراد قبل یا بعد از ابتلا به سرماخوردگی، مصرف ویتامین C توصیه شود.
مصرف روی (زینک = Zn) ؛ برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف روی می‌تواند دوره‌ی سرماخوردگی را کوتاه‌تر کند ولی برخی مطالعات دیگر، هیچ منفعتی از مصرف زینک گزارش نکرده اند! برخی تحقیقات نیز بیان کرده‌اند که نوع روی مصرفی در تاثیر آن بر سرماخوردگی مؤثر است و به طور مثال، زینک گلوکونات می‌تواند سرماخوردگی را کوتاه کند ولی زینک‌استات چنین اثری ندارد! و در ضمن بهترین و ایمن ترین دوز زینک نیز مشخص نشده است. به هر حال  در مجموع، حقیقات بیشتری برای اثبات این مسئله مورد نیاز است.


درمان آنفلوانزا چیست؟
اگر احساس کردید که علایم آنفلوانزا دارید، باید حداکثر در عرض دو روز به پزشک مراجعه کنید، پزشک در دو روز اول می‌تواند داروهای ضدویروس تجویز کند. دو دارو هستند که هم برای پیشگیری و هم برای درمان انفلوانزا به کار می‌روند: زانامی‌ویر و ٱسِلتامی‌ویر. این داروها می‌توانند شدت علایم بیماری را کاهش داده و طول مدت بیماری را به یک تا دو روز کاهش داده و از مسری بودن آن نیز کم می‌کنند.
اما به هر حال این داروها انفلوانزا را کاملاً و فوری درمان نمی‌کنند. این داروها فقط برای درمان انفلوانزا به کار می‌روند و در سرماخوردگی و دیگر بیماری‌هایی شبه انفلوانزایی که در فصول سرد به وجود می‌آیند، به کار نمی‌روند.

چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟
گاهی سرماخوردگی علایم بسیار معمولی و خفیف دارد و مممکن است که فرد احساس کند نیازی به مراجعه به پزشک ندارد و با تمهیدات و مراعات ساده و با استفاده از داروهای بدون نسخه، دوره‌آن را از سر بگذراند. اما تعداد کمی از افرادی که به سرماخوردگی یا انفلوانزا مبتلا می شوند دچار عفونتهای باکتریایی به شکل عفونت گوش میانی، سینوزیت، پنومونی و برونشیت حاد می‌شوند. اگر دچار تب بالا، گوش درد،  درد دندان، درد شدید روی سینوس‌ها، خس‌خس سینه و یا تنگی نفس شوید، باید فوری به پزشک مراجعه نمایید تا مطمئن شوید که به بیماری جدی‌تری مبتلا نیستید.
مسئله‌ی مهم دیگر در مورد کودکان و شیرخواران است که حتی با بروز ساده‌ترین علایم سرماخوردگی باید تحت معاینات و بررسی‌های دقیق پزشکی قرار بگیرند.

ویروس‌های سرماخوردگی و انفلوانزا چگونه منتشر شده و سرایت می‌کنند؟
راه اصلی سرایت این ویروس‌ها از فردی به فرد دیگر، قطرات ریزی است که افراد بیمار هنگام عطسه و سرفه در هوا پخش می‌کنند. این قطرات ممکن است روی دهان یا بینی کسی که در نزدیکی بیمار قرار دارد بنشینند و بیماری به وی منتقل شود. همچنین ویروس ممکن است از طریق دست‌ها و لمس کردن منتقل شود. مانند دست زدن به میز، گرفتن دستگیره‌ی در یا اشیایی که به قطرات ویروسی آلوده است، یا در هنگام دست دادن با دیگران، دست ما به ویروس آلوده شده و وقتی دست خود را به بینی، ‌چشم‌ها یا دهان خود بمالیم، ویروس وارد بدن ما شده و بیمار می‌شویم. برخی ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌توانند برای دو ساعت یا بیشتر در سطوح اشیاء زنده بمانند. تماس‌های فیزیکی (مانند بوسیدن) با کسی که به ویروس آلوده است نیز یکی دیگر از راه‌های انتقال بیماری‌است.

همان‌طوری که توجه کرده‌اید، ‌انفلوانزا بیش از سرماخوردگی به فصول بستگی دارد و بیشتر در ماه‌های سرد سال رخ می‌دهد و به سرعت میان مردم منتشر می‌شود. سرماخوردگی ممکن است در فصول سرد زیاد شود ولی می‌تواند فرد را در هر زمانی از سال نیز مبتلا نماید.

وقتی یکی از اعضای خانواده سرما می‌خورد یا دچار انفلوانزا می‌شود، تقریباً نیمی از دیگر اعضای خانواده نیز بیمار خواهند شد. برای جلوگیری از سرایت بیماری، مکرر دست‌های خود را بشویید، دستمال‌کاغذی‌های مصرف شده را با دقت دور بریزید، از لمس و مالیدن چشم و دماغ خود بپرهیزید. دستتان را به دهانتان نزنید. در صورت امکان از تماس نزدیک و طولانی با فرد بیمار اجتناب نمایید.

چگونه از سرماخوردگی و انفلوانزا پیشگیری کنیم؟
از آنجایی که سرماخوردگی و انفلوانزا، اغلب از طریق تماس مستقیم منتقل می‌شوند، شستن دست‌ها بهترین راه جلوگیری از سرایت بیماری است. هیچ استاندارد واحدی وجود ندارد که بگوید در شبانه روز چند بار باید دست‌ةایتتان را بشویید؛ این مسئله کاملاً به فعالیت‌های شما بستگی دارد. تنها چند مورد کاملاً مشخص همگانی برای الزام شستن دست‌ها وجود دارد؛ پس از استفاده از سرویس بهداشتی، قبل از خوردن غذا و هر نوع خوراکی، قبل از آماده کردن غذا، بعد از اینکه با فرد بیماری از نزدیک ملاقات کرده‌اید.

آب و صابون میکروب‌ها را نمی‌کشد بلکه به صورت مکانیکی آنها را از روی دستان شما می‌زداید. آب به تنهایی نیز می‌تواند میکروب را از روس دستان شما بردارد اما صابون با برداشتن موادی که ناخواسته پوست شما را آغشته کرده‌اند، این زدودن را بسیار مؤثرتر می‌نماید.
«خشک کردن دست‌ها» پس از شستن آنها،‌مرحله‌ی بسیار مهمی است! چرا که دستان خیس بیش از دستا خشک سبب انتشار میکروب‌ها می‌شوند.

این چهار نکته‌ی مهم را برای بهداشت خوب دست‌ها رعایت کنید:
- هنگام شستن دست‌ها، با وسیله‌ای مانند برس و لیف و غیره، پوست دست خود را تحت سایش و مالش زیاد قرار ندهید! این سایش می‌تواند سبب آسیب پوست دست شما شود به خصوص اگر دائماً در هر بار شستشوی دست‌ها آن را انجام دهید. ایجاد ترک‌ها و خراشیدگی‌های ظریف روی پوست، مکانی برای رشد میکروب‌ها پدید می‌آورد.
- ناخن‌های خود را کوتاه نگه دارید. باکتری‌ها به محیط زیر ناخن بسیار علاقمند هستند. ناخن‌های بلند پاکیزه نگه داشتن این نواحی را مشکل می‌سازد.
- از لوسیون‌های و کرم‌های مرطوب کننده و چرب کننده‌ی دست به خصوص در فصول سرد سال استفاده نمایید. سالم نگه داشتن پوست دست به صورتی که عاری از خشکی و ترک و خراشیدگی باشد، برای حفظ بهداشت امری بسیار مهم است.
- در شستن دست‌ها عجله نکنید. شستن و خشک کردن صحیح دست‌ها، حداقل یک دقیقه وقت می‌خواهد. مثلاً در نظر داشته باشید که سه بار خواندن شعر کامل «یه توپ دارم قل‌قلیه » حدود یک دقیقه طول می‌کشد!

در مورد ژل‌های شستشوی دست بدون نیاز به آب باید گفت که این محصولات حاوی الکل هستند. الکل بسیاری از باکتری‌ها و حتی برخی از ویروس‌ها را حذف می‌کند. در تمام تحقیقات انجام شده، که البته تعداد آنها کم است، نشان داده شده که پاک‌کننده‌های حاوی الکل، اغلب بیش از صابون‌های معمولی و برخی صابون‌های آنتی‌‌باکتریال و حتی محلول‌های یدی، شمار باکتری‌ةای روی دست را کم می‌کنند. اما الکل همه چیز را نمی‌کشدو بر هاگ برخی از باکتری‌ها، برخی تک یاخته‌ها و بعضی از ویروس‌ها مشخص، اثری ندارد. باید هنگام استفاده از این ژل‌ها دقت کنید که مقدار مناسبی در هر بار مصرف کنید و تمام قسمت‌های دست خود (پشت و روی دست، میان انگشتان و نوک انگشتان) را با آن به خوب آغشته نمایید.

سرماخوردگی چه چیز دیگری می‌تواند باشد؟
بسیاری از بیماری‌های دیگر می‌توانند علایم شبیه سرماخوردگی یا انفلوانزا داشته باشند.
- پنومونی (ذات‌الریه): پنومونی عفونت ریه‌ها است و معمولاً سبب تب، سرفه‌ی خلط دار، تنگی نفس و خستگی است. مهم‌ترین تفاوت آن است که پنومونی اغلب به وسیله‌ی باکتری ایجاد می‌شود و نه ویروس و بتابریا درمان آن با آنتی بیوتیک است. برای پیشگیری از پنومونی واکسن وجود دارد که برای افرادی مشخص و یا در شرایطی خاص تجویز می‌شود.

- برونشیت: برونشیت التهاب مجاری هوایی (برونش) است که هوا را به ریه‌ها می‌برد. برونشیت می‌تواند توسط تعداد زیادی از ویروس‌هایی که عامل سرماخوردگی هستند، ایجاد شود. می‌تواند به تنهایی به وجود آید یا بخشی از یک سرماخوردگی باشد. در صورت بروز برونشیت؛ فرد دچار احساس زخم و خراشیدگی در قفسه‌ی سینه و سرفه‌های بدی خواهد شد. همچنین ممکن است خس‌خس سینه و تب و لرز بروز کند.  اغلب برونشیت خودبخود بهبود می‌یابد و گاهی پزشک برای تخفیف علایم آن داروهای استنشاقی تجویز می‌کند.   

- آسم: آسم سبب سرفه، خس‌خس سینه، و اشکال در تنفس می‌شود. علایم اولیه‌ی آسم ممکن است شبیه سرماخوردگی یا انفلوانزا باشد اما آسم تا زمانی که فرد داروهای مناسب برای درمان ریشه‌ای نگیرد، علایمش ادامه می‌یابد.

- آلرژی (حساسیت): علایم آلرژی بسیار وسیع است، اما می‌تواند شبیه سرماخوردگی یا انفلوانزا نیز باشد. اما ویروس در آن نقشی ندارد و عملکرد بد سیستم ایمنی موجب آن می‌شود. بنابراین داروهای ضد آلرژی (آنتی هیستامین‌ها) اثر کمی بر علایم سرماخوردگی دارند. داروهای ضداحتقان آلرژی نیز در همان ابتدای سرماخوردگی اثری موقتی دارند و مصرف طولانی مدت آنها بی‌فایده است.

- سینوزیت: سینوس‌ها فضاهایی مرطوب و آکنده از هوا در استخوان‌های فوقانی صورت هستند. سینوزیت التهاب این سینوس‌هاست. در سینوزیت فشار بر روی این سینوس‌ها (روی پیشانی، پشت بینی، پشت یا بین چشم‌ها و روی گونه‌ها) دردناک است. گاهی درد سینوس خود را به شکل دندان درد نشان می دهد. دیگر علایم سینوزیت شامل احتقان بینی، ترشح پشت حلق که در شب‌ها بیشتر می‌شود،‌ نفس بد بو، تب و ترشحات بینی غلیظ و تغییر رنگ داده، است. سینوزیت می‌تواند هم با باکتری و هم با ویروس ایجاد شود و درمان آن به علت آن بستگی دارد.

- سیاه سرفه (پرتوزیس): فقط شکل خفیف سیاه سرفه شبیه سرماخوردگی یا انفلوانزا است و علایمی مانند آبریزش بینی، عطسه، سرفه‌های خفیف و اغلب تب هم وجود ندارد. اما در سیاه‌سرفه سرفه‌ها تشدید و بدتر می‌شوند. حملات سرفه شروع شده و ادامه می‌یابند تا جائی که ممکن است به نطر برسد فرد در حال خفه شدن است و یا در صورتش تغییررنگ آبی یا قرمز دیده شود. در پایان حمله‌ی سرفه فرد وقتی سعی می‌کند نفس بکشد، صدایی بلندِ ووپ مانندی شنیده می‌شود. سرفه‌ها می‌توانند برای هفته‌ها تا ماه‌ها ادامه داشته باشند و می‌توانند کشنده باشند. علت سیاه سرفه باکتریایی است و اگر برای درمان آن در چند روز اول شروع علایم، آنتی‌بیوتیک تجویز ‌شود ممکن است علایم تخفیف یابند. اگر آنتی‌بیوتیک پس از این دوره‌ی زمانی تجویز شود، نهایتاً فقط می‌تواند واگیری بیماری را کمتر کند.